Polska historia jest dowodem na to, że to rodzina jest pierwszą szkołą patriotyzmu i że to ona decyduje o trwaniu narodu, tradycji i kultury. W rodzinie dziecko uczy się umiłowania swojej Ojczyzny. Początki jej umiłowania wiążą się z pierwszymi kontaktami inicjowanymi przez rodzinę, jak np. odwiedzanie miejsc związanych z naszą historią, dbanie o groby poległych za Ojczyznę. Te doświadczenia ubogaca szkoła np. przez odwołanie się do najpiękniejszych motywów z literatury oraz przez stwarzanie możliwości kontaktu z pięknem ojczystej przyrody. Wychowanie do szacunku i umiłowania własnej Ojczyzny jest ważnym zadaniem wychowawczym rodziny, szkoły i Kościoła, zwłaszcza w dobie tzw. globalizacji.
W obszar edukacji patriotycznej włączyć należy przekaz tradycji narodowych. Tradycja, będąc pomostem między przeszłością i teraźniejszością, polega na przekazywaniu z pokolenia na pokolenie zjawisk historycznych, treści kulturowych, obyczajów, poglądów i wierzeń, sposobów myślenia i zachowania oraz norm postępowania wyróżnionych przez daną zbiorowość z całokształtu dziedzictwa kulturowego jako społecznie doniosłe dla teraźniejszości i przyszłości.
Rodzina przekazuje tradycję narodową głównie w postaci obyczajowości rodzinnej. Rodzina powinna podtrzymywać zwyczaje ojczyste, wyjaśniać ich sens oraz inspirować powstawanie nowych, budujących poczucie naszej tożsamości.
Wychowanie patriotyczne łączy się z procesem wdrażania w kulturę. Kultura bowiem, będąc wyrazem współmyślenia i współdziałania ludzi, jest przede wszystkim dobrem wspólnym narodu i podporą jego życia duchowego. Ponieważ w Polsce kultura ta ma od początku bardzo ścisły związek z chrześcijaństwem, dlatego aby właściwie rozumieć, uczyć i przekazywać polską kulturę, trzeba uświadomić sobie i uszanować to powiązanie.
Wychowanie patriotyczne oznacza kształtowanie cnót obywatelskich czyli zachowań, w których przejawia się troska o Ojczyznę, realizuje się konkretnie poprzez poczucie odpowiedzialności za jej rozwój. Wśród cnót tych wymienić należy zwłaszcza ofiarność, wierność (służba dla państwa i wypełnianie obowiązków obywatelskich), praca i pracowitość, gościnność (cecha charakterystyczna polskich rodzin), poczucie dumy narodowej oraz szacunek dla symboli ojczystych (godła, sztandarów, pomników).
Istotnym elementem wychowania patriotycznego jest wychowanie do dobra wspólnego. Dziecko w rodzinie w naturalny sposób jest włączone w jej problemy, angażuje się emocjonalnie, poznaje określone reguły postępowania i właściwego rozeznania. Tak rodzi się postawa obowiązku i poczucie odpowiedzialności wobec szerszych społeczności: narodu i Ojczyzny.
W wychowaniu patriotycznym ważne jest, aby przekaz na temat Ojczyzny nie pozostał abstrakcją, ale aby Ojczyzna widziana była przez pryzmat konkretnego pięknego krajobrazu i piękna wytworów ludzkiej pracy, czy twórczości. Z tego względu ważnym elementem wychowania patriotycznego są wycieczki krajoznawcze, rajdy i plenery, połączone z interesującym komentarzem lub opowiadaniami oraz spotkaniami z miejscowymi ludźmi. Dostarczają one, oprócz wartości poznawczych, także licznych przeżyć estetycznych, uczą kochać naszą małą ojczyznę: miejscowość i region, leczą z kompleksów i poczucia niższości.
Kształtowanie postawy patriotycznej dokonuje się przez umiłowanie języka ojczystego. Posługiwanie się mową ojczystą jest wyrazem szacunku dla swego narodu i przestrzenią jego obrony. Z kultury słowa i mowy ojczystej wyrasta twórczość literacka, której bohaterowie stają się często wzorami życia. Rodzina daje pierwociny języka i uczy szacunku dla bohaterów narodowych ukazywanych w naszych klasycznych dziełach.
W patriotycznym wychowaniu młodego pokolenia ważną rolę odgrywają opowiadania dotyczące walk o niepodległość oraz przełomowych momentów w życiu narodu i państwa. Nabierają one większej mocy, jeśli ich bohaterami są członkowie rodziny. Opowiadania te są napełnione umiłowaniem Ojczyzny, dumnym podkreśleniem bohaterstwa a napiętnowaniem złych czynów. Dzięki temu dziecko zapoznaje się z pięknem polskiego języka i dziejami narodu, uczy się umiłowania mowy ojczystej oraz budzi się w nim poczucie dumy i chęć naśladowania ojczystych bohaterów.
Dziecko kształtuje w sobie postawę patriotyczną przez współuczestnictwo w świętowaniu ważnych rocznic narodowych, które stają się dla niego wielkimi lekcjami wychowania patriotycznego. Pozornie tylko pozostaje ono biernym obserwatorem, bo w rzeczywistości treści związane z uroczystościami patriotycznymi są przyswajane przez nie spontanicznie i zaowocują w swoim czasie.
Duże znaczenie dla wychowania patriotycznego ma wystrój domu. Znajdujące się tam portrety przodków, innych sławnych Polaków, obrazy polskich artystów lub ich reprodukcje przedstawiające sceny z historii Polski, a także obrazy religijne, są wymownym świadectwem polskiej tradycji historycznej i patriotycznej, i spontanicznie naprowadzają dziecko na myśl o Ojczyźnie.
Rodzina powinna też zadbać o to, aby biblioteczka domowa zawierała pozycje patriotyczne. Ważne też jest gromadzenie pamiątek po przodkach. Spotkanie z literaturą piękną czy historyczną oraz poznanie losów przodków, przemawiające do wyobraźni i serca, utrwala wiedzę dziecka o losach narodu i wiedzie je spontanicznie do odkrycia swego miejsca w służbie Ojczyzny.
Ks. Adam Skreczko
