Rodzina jako Kościół domowy

Greckie pojęcie ecclesia początkowo oznaczało zgromadzenie upraw­nionych do głosowania. W Nowym Testamencie określenie ecclesia staje się samookreśleniem chrześcijan. Nazwa Kościół domowy po raz pierwszy została użyta przez św. Jana Chryzostoma. Przypomniał ją Sobór Watykański II (KK 11). Jej treść wynika z sakramentalnego i eklezjalnego powołania chrześcijańskiego małżeństwa i chrześcijańskiej rodziny. Chrześcijańska rodzina jest Kościołem, ponieważ jest ustanowiona przez Chrystusa, zbudowana na Chrystusie i stanowi wspólnotę osób.

Swój pogląd na ten temat Kościół wyraził w Katechizmie Kościoła Kato­lickiego: Kościół jest niczym innym jak „rodziną Bożą”. Od początku istnienia jego zalążkiem często byli ci, którzy „z całym swoim domem” stawali się ludźmi wierzącymi. (…) Rodziny te, przyjmując wiarę były oazami życia chrześcijań­skiego w niewierzącym świecie (KKK 1655).

Początki rodziny jako Kościoła domowego

Na początku tworzenia się instytucji Kościoła chrześcijanie gromadzili się w domach prywatnych, aby wspólnie się modlić, sprawować Eucharystię, słu­chać katechez oraz przyjmować sakrament chrztu. Takie domy modlitewne były w Jerozolimie i poza nią, jak np.: dom Lidii w Filippach (Dz 16,15) czy dom w Troadzie (Dz 20,7n.). W Rz 16,23 św. Paweł wspomina w końcowych pozdro­wieniach o Gajusie, który jest gospodarzem moim i całego Kościoła. Z 1 Kor 1,14 dowiadujemy się, że Paweł w Koryncie ochrzcił Kryspusa i Gajusa. Kryspus był przełożonym synagogi w Koryncie, a Gajus oddał swój dom do dyspozycji wiernych w Koryncie. Kościoły domowe istniały jeszcze pod koniec II stulecia.

Nauczanie Kościoła o rodzinie jako Kościele domowym

Nauczanie Kościoła o rodzinie jako Kościele domowym odwołuje się dzi­siaj często do świętego Jana Chryzostoma, który rodzinę nazwał „małym Kościo­łem”. W rodzinie jako Kościele domowym szczególnie powinno się akcentować rolę Biblii, która zawiera wskazania do prowadzenia życia według ducha chrze­ścijańskiego. Obok Biblii św. Jan Chryzostom wskazuje na rolę wspólnej modli­twy oraz śpiewania psalmów, zwłaszcza przed i po obiedzie, gdy rodzina groma­dzi się wokół stołu. Natomiast święty Augustyn ojców rodzin nazwał biskupami i zobowiązywał ich: „bądźcie naszymi zastępcami w waszych domach. Biskup to ten, który strzeże, nadzoruje, czuwa, jest pełen świętości. Każdy z was w swoim domu, którego jest głową, powinien się uważać za spełniającego funkcję biskupa, by czuwać nad wiarą tych, którzy są powołani, po to, by nikt nie popadł w herezję, ani jego żona, ani syn, ani córka, ani sługa, ponieważ zostali odkupieni za wielką cenę”.

Nauka Kościoła po Soborze Watykańskim II bardzo wyraźnie mówi o Kościele domowym. Podstawą traktowania rodziny jako „Kościoła domowego” jest fakt, że małżeństwo chrześcijan jest sakramentem, który z natury swej jest kościołotwórczy (por. FC 21). Chrześcijańskie małżeństwo i rodzina przez swoje  ukierunkowanie eklezjalne tworzą wspólnotę – Kościół (por KKK 1656).

O rodzinie jako Kościele domowym wiele mówi adhortacja Familiaris consortio. Papież Jan Paweł II naucza, że rodzina jest powołana do budowania Królestwa Bożego w dziejach (…). Ażeby lepiej zrozumieć podstawy, treści i cechy charakterystyczne tego uczestnictwa, należy zgłębiać wielorakie i mocne więzy wzajemne łączące Kościół i rodzinę chrześcijańską, tworzące z niej niejako „Kościół w miniaturze” (Ecclesia domestica), i sprawiającą, że jest ona swego rodzaju żywym odbiciem i historycznym ukazaniem tajemnicy Kościoła (FC 49). Ponieważ rodzina jest żywym odbiciem i historycznym ukazaniem się tajemnicy Kościoła, dlatego w niej realizują się podstawowe funkcje urzeczywistniania się Kościoła.

Przekazywanie wiary w rodzinie

Małżonkowie, którzy zaprosili Chrystusa na wspólną drogę ziemskiego życia powinni się nieustannie karmić Słowem Bożym. Ta najważniejsza Księga powinna być w ich domu uroczyście intronizowana i umieszczona w poczesnym miejscu w mieszkaniu. Zaleca się częste czytanie Pisma Św., rozważanie, komen­towanie, przynajmniej w niedziele i święta. Szczególne znaczenie ma czytanie wspólne w ramach modlitwy rodzinnej. Biblia jako księga życia daje wyczerpu­jącą odpowiedź na wszystkie pytania, które niesie ze sobą życie i pomaga prze­trwać trudne sytuacje.

Szczególną rolę w rodzinie jako Kościele domowym pełni katecheza rodzinna, która jest przez Sobór Watykański II traktowana jako najważniejsza (por. DWCH 3). Spełniając misję prorocką Chrystusa w rodzinie jest prowadzony swoisty katechumenat, gdyż dzięki ewangelizacji staje się ona środowiskiem ini­cjacji chrześcijańskiej oraz uczy się w niej pójścia za Chrystusem (por. FC 39) i dzięki temu dzieci po raz pierwszy doświadczają instytucji Kościoła.

Rodzice mają prawo i obowiązek nauczania religijnego swoich dzieci. Tę władzę dał im Kościół. Dlatego też rodzina, aby urzeczywistniała Kościół w tej mierze musi być przede wszystkim zespolona wewnętrznie, żyć atmosferą miło­ści i otwarcia się na innych. To właśnie w rodzinie uczy się człowiek wytrwałości i radości pracy, miłości, otwartości, przebaczania, a przede wszystkim oddawania czci Bogu przez modlitwę i ofiarę swego życia. Obok funkcji królewskiej rodzina spełnia funkcję kapłańską Chrystusa.

Wychowanie liturgiczne w rodzinie

Wychowanie do liturgii polega na wyrobieniu pewnych nawyków religij­nych, na wprowadzeniu do życia modlitewnego, do przyjmowania sakramentów świętych. Dlatego w Kościele domowym powinno się rozwijać życie modlitwy i kształtować do dialogu wiary. Rodzina zatem jest specyficzną wspólnotą litur­giczną. Istotne znaczenie dla tej wspólnoty mają sakramenty święte, a zwłasz­cza etapy inicjacji chrześcijańskiej. Cała liturgia rodzinna, tradycje domowe, a zwłaszcza praktykowane inspiracją chrześcijańską, wspólne przeżycie świąt i niedziel oraz okresów liturgicznych, przyjmowanie sakramentów świętych, swój punkt kulminacyjny osiągają we wspólnym uczestnictwie w Eucharystii.

Liturgia domowa związana jest przede wszystkim z wychowaniem reli­gijnym. Przez liturgię domową kształtuje się postawy warunkujące odpowiednie i godne uczestnictwo w liturgii Kościoła. W ramach liturgii Kościoła domowego powinno się praktykować przede wszystkim wspólną modlitwę w formie recy­tacji i śpiewu psalmów, odmawiania modlitw porannych i wieczornych, wspól­nym czytaniu i rozważaniu Pisma Św., błogosławieństwa dzieci i całej rodziny. Także w rodzinie powinno się kultywować obrzędy i zwyczaje religijne, związane z obchodem roku liturgicznego w rodzinie, a które mocno są zakorzenione w tra­dycji ludowej. Ponieważ Konstytucja o liturgii Soboru Watykańskiego II zezwala na sprawowanie niektórych sakramentaliów osobom świeckim, mającym odpo­wiednie kwalifikacje, dlatego rodzice są wezwania do pełnienia w rodzinie funk­cji liturgów (por. KL 79).

Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin mówi, że w Kościele domowym przeżywa się liturgię o wymiarze codziennym, tygodniowym, miesięcznym i rocznym.

• Liturgia codzienna wyraża się przez chrześcijańskie pozdrowienia takie jak: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus, Szczęść Boże, Króluj nam Chryste, Chrystus Zmartwychwstał oraz przez modlitwę osobistą i wspólnotową członków rodziny. Godność i odpowiedzialność rodzi­ny chrześcijańskiej jako «Kościoła domowego» mogą być przeżywane przy nieustannej pomocy Bożej, która zawsze zostanie udzielona, jeżeli wyprosi się ją w pokornej i ufnej modlitwie” (FC 59);
• liturgia tygodniowa jest wyznaczona przez niedzielę, która jak pamiątka zmartwychwstania nadaje kierunek chrześcijański całemu tygodniowi. Byłoby dobrze, gdyby każda niedziela zachowała potrójny aspekt: litur­giczny, wspólnotowy i relaksowy. Do liturgii tygodniowej należy zali­czyć także katechezę, która powinna być pogłębiana w domu;
• liturgię miesiąca wyznacza początek każdego miesiąca: Pierwszy Czwartek, Pierwszy Piątek i Pierwsza Sobota miesiąca. Z tymi dniami łączą się specjalne modlitwy i nabożeństwa za kapłanów i o nowe po­wołania oraz wynagrodzenie Najświętszemu Sercu Pana Jezusa i Niepo­kalanemu Sercu Maryi.

W liturgii Kościoła domowego uwidacznia się rytm kościelnego roku liturgicznego. Rok liturgiczny jest syntezą życia chrześcijańskiego, odsłania się w nim bowiem „całe misterium Chrystusa, począwszy od Wcielenia i Narodze­nia aż do Wniebowstąpienia i dnia zesłania Ducha Świętego oraz oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pańskiego” (KL 102). Konstytucja o liturgii świętej zachęca, aby zachowywać i odnawiać „tradycyjne zwyczaje i praktyki związane z okresami liturgicznymi”. Obchód tajemnic Pańskich w Kościele domowym pozwoli wzrastać w pobożności wiernym. Liturgia rodzinna pozwoli przeżywać misterium Kościoła i będzie stanowić przedłużenie i rozwój duchowy małżeństwa. Rok liturgiczny zawiera w sobie świętowanie tajemnic związanych z poszczególnymi etapami życia Chrystusa, Maryi i Świętych Pańskich. Z tymi przeżyciami jest mocno związana bogata obrzędowość w polskich rodzinach. W liturgii rocznej Kościół w ustalonych dniach obchodzi pamiątkę zbawczego dzieła Jezusa Chrystusa (Boże Narodzenie, Pascha, Zesłanie Ducha Świętego itd.). Z biegiem roku Kościół odsłania całe misterium Chrystusa, tajemnice Maryi dziewicy i wspomina także narodziny dla nieba Świętych Pańskich w róż­nych okresach roku liturgicznego. W to pielęgnowanie zwyczajów liturgicznych powinna się włączyć rodzina jako Kościół domowy przez pielęgnowanie zwycza­jów i tradycji religijnych z poszczególnymi okresami liturgicznymi.

Zaangażowanie rodziny jako Kościoła domowego

Rodzina jako Kościół domowy ma swoją określoną funkcję do spełnie­nia wobec współczesnego świata. Musi czynnie włączać się w życie społeczne, ekonomiczne, polityczne, broniąc swoich interesów w narodzie i kształtując taką rzeczywistość, która zapewniałaby jej wszechstronny rozwój. Powinna włączać się czynnie w życie całego państwa i całego narodu, zwłaszcza w te dziedziny, gdzie idzie o dobro rodziny. Na szczególne podkreślenie zasługuje tu działanie rodziny w środowisku szkoły, pracy, organizowaniu wszelkiego rodzaju imprez kulturalnych i odpoczynku. Pięknym przykładem aktywności społecznej rodzin w naszym narodzie jest ich zaangażowanie w duszpasterstwo rodzin.