Nie tylko w czasie Wielkiego Postu można usłyszeć pytania: Czy ja jeszcze muszę pościć, skoro mam już tyle lat? Co to jest wstrzemięźliwość? Czym różni się od postu? Co z tymi dniami pokuty w Kościele? Pozwólcie zatem na krótkie przypomnienie, które zapewne wszystkim nam się przyda.
Z obchodem roku liturgicznego związane są dni i okresy pokuty, o których mówi IV Przykazanie Kościelne, które zapewne znamy: „Zachowywać nakazane posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w czasie Wielkiego Postu powstrzymywać się od udziału w zabawach” (zob. Uchwała nr 15/364/2014 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 13 marca 2014 r. w sprawie zatwierdzenia IV przykazania kościelnego i promulgacji jednolitego tekstu przykazań kościelnych, po ich nowelizacji, wraz z wykładnią).
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. postanawia: „Wszyscy wierni, każdy na swój sposób, obowiązani są na podstawie prawa Bożego czynić pokutę. Żeby jednak wszyscy, przez jakieś wspólne zachowanie pokuty, złączyli się między sobą, zostają nakazane dni pokuty, w które wierni powinni modlić się w sposób szczególny, wykonywać uczynki pobożności i miłości, podejmować akty umartwienia siebie przez wierniejsze wypełnianie własnych obowiązków, zwłaszcza zaś zachowywać post i wstrzemięźliwość” (KPK, kan. 1249). Dniami pokuty w Kościele Powszechnym są poszczególne piątki całego roku i czas Wielkiego Postu (od Środy Popielcowej do Wigilii Paschalnej w Wielką Sobotę). Od Środy Popielcowej do I Niedzieli Wielkiego Postu włącznie przeżywamy w Kościele Kwartalne dni modlitw o ducha pokuty.
Wstrzemięźliwość, czyli powstrzymanie się od spożywania pokarmów mięsnych, obowiązuje wszystkich wiernych po ukończeniu 14 roku życia (w ciągu całego życia, aż do śmierci) w Środę Popielcową i wszystkie piątki całego roku (chyba, że w dany piątek przypada jakaś Uroczystość, np.: św. Józefa Oblubieńca NMP (19 marca), Wniebowzięcie NMP (15 sierpnia), czy też dzień odpustu parafialnego). Zdarza się, że wierni są fałszywie przekonani o konieczności tej praktyki tylko w piątki Wielkiego Postu. Konferencja Episkopatu Polski zachęca nas też do zachowania wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych w Wigilię Narodzenia Pańskiego, ze względu na wyjątkowy charakter tego dnia w Polsce.
Duszpasterze oraz rodzice winni zatroszczyć się także o to, ażeby również ci, którzy z racji młodszego wieku nie są jeszcze związani obowiązkiem postu i wstrzemięźliwości, byli wprowadzani w autentycznego ducha pokuty (KPK, kan. 1252).
Wierni, którzy są w podróży, albo korzystają ze stołówek zbiorowego żywienia (np. w szkole, zakładzie pracy) i nie mają możliwości wyboru i spożycia potrawy postnej, mogą korzystać z dyspensy od obowiązku powstrzymania się od potraw mięsnych w piątki całego roku. Taka dyspensa nie istnieje jednak w Środę Popielcową i Wielki Piątek.
Niemożliwość zachowania wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych w piątek zakłada jednak podjęcie innych form pokuty, takich jak: modlitwa, troska o biednych (jałmużna), poświęcenie swego czasu chorym i samotnym, pełnienie uczynków miłosiernych, co do ciała i co do duszy, wierniejsze spełnianie swoich obowiązków zawodowych czy obowiązków stanu.
Dla słusznej przyczyny proboszcz parafii może udzielić w pojedynczym przypadku (np. przyjęcie z okazji: pogrzebu, ślubu, dla pracowników zakładu, czy też Studniówki) – poszczególnym wiernym i poszczególnym rodzinom – dyspensy od wstrzemięźliwości od potraw mięsnych, z wyjątkiem Środy Popielcowej i Wielkiego Piątku. Przed posiłkiem należy wówczas poinformować zainteresowanych o udzielonej dyspensie. Z dyspensy udzielonej przez proboszcza, co do wstrzemięźliwości od spożywania pokarmów mięsnych (oprócz Środy Popielcowej i Wielkiego Piątku), mogą korzystać parafianie wszędzie, gdziekolwiek się znajdują, oraz wszyscy inni wierni przebywający na terenie parafii, której proboszcz udzielił dyspensy. Jeżeli przyjęcie przewidziane jest na terenie innej parafii niż parafia własna, wówczas organizator przyjęcia powinien udać się z prośbą o dyspensę do proboszcza parafii, na terenie której przyjęcie jest organizowane.
Wierni, którzy ukończyli 18 rok życia, aż do rozpoczęcia 60 roku życia, oprócz wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych są zobowiązani do zachowania postu ścisłego w Środę Popielcową i Wielki Piątek (por. KPK, kan. 1252). Przez post rozumie się możliwość spożycia w ciągu dnia tylko jednego posiłku do syta i dwóch skromniejszych.
Szczególną odmianą postu jest post eucharystyczny, związany z przygotowaniem do przyjęcia Komunii św. Obejmował on dawniej czas od północy do Mszy św. włącznie. Obecnie należy powstrzymać się od spożywania jakichkolwiek pokarmów (z wyjątkiem wody i lekarstw) na godzinę przed przyjęciem Komunii św. Tej zasady nie muszą zachowywać osoby chore.
Warto także przypomnieć, że we wszystkie dni Wielkiego Postu należy również (pod sankcją grzechu) powstrzymać się od uczestnictwa w zabawach tanecznych. Powstrzymywanie się od zabaw sprzyja opanowaniu instynktów i wolności serca (zob. KKK, 2043).
Post i dni pokuty w Kościele wpisane są bardzo ściśle w pobożność chrześcijańską. Niech zatem to krótkie przypomnienie oraz czas wielkopostnego wyciszenia i pokuty będą nam pomocne w opanowywaniu siebie i kształtowaniu wolności swojego serca.
Opracował: ks. Marcin Rogala
Pytania do Autora można kierować na adres: ks.mr@wp.pl
