Na podstawie: Albert Warso, Zarys dziejów diecezji radomskiej (1992-2017), w: Rocznik Diecezji Radomskiej 2018, Radom 2018, s. 19-35.
Wstęp
Dwadzieścia pięć lat temu, 25 marca 1992 r. bullą „Totus Tuus Poloniae populus” Jan Paweł II dokonał reorganizacji Kościoła w Polsce. Wśród nowych diecezji powstała również diecezja radomska. W liście skierowanym wówczas do Kościoła w Polsce papież pisał: „Organizacja ta ma na celu pełniejsze dostosowanie misji Kościoła – czyli wszechstronnie pojętej ewangelizacji – do warunków i wymagań, jakie stawiają czasy, w których żyjemy i w których wypadnie żyć następnym pokoleniom na naszej ojczystej ziemi”.
Minione ćwierćwiecze dziejów diecezji radomskiej wypełnione było gorliwym budowaniem Kościoła. Było też – i z pewnością będzie nadal – wypełnianiem zadań wyznaczonych przez Papieża-Polaka. Podejmowali je z zapałem i poświęceniem kolejni biskupi radomscy, duchowieństwo, osoby konsekrowane i wierni świeccy.
Kontekst historyczny
Obszar diecezji radomskiej stanowi terytorium, które w okresie przedrozbiorowym określano mianem ziemi radomskiej, co w praktyce oznaczało teren ówczesnego powiatu radomskiego. Ponadto do dzisiejszej diecezji radomskiej należy dawny powiat opoczyński i część chęcińskiego. Terytorium obecnej diecezji radomskiej należało przez wieki do archidiecezji gnieźnieńskiej, jak też do diecezji poznańskiej i krakowskiej. Prymasowska archidiecezja obejmowała parafie z archidiakonatu kurzelowskiego i po jednej parafii z archidiakonatów łowickiego i łęczyckiego. Do diecezji poznańskiej należały tylko cztery parafie dzisiejszej diecezji radomskiej: Grabów, Magnuszew, Mniszew i Rozniszew. Pozostałe ziemie stanowiły teren dawnej diecezji krakowskiej. 13 czerwca 1805 r. Pius VI bullą „Indefessum personarum” utworzył diecezję kielecką, a w jej granicach znalazły się w całości ziemie stanowiące dziś diecezję radomską. Niedługo później, bo już od 30 czerwca 1818 r. znalazły się one w utworzonej przez Piusa VII bullą „Ex imposita Nobis” diecezji sandomierskiej. Niewielkie zmiany terytorialne przyniosły rozstrzygnięcia zawarte w bulli „Vixdum Poloniae unitas” Piusa XI z 28 października 1925 r. Wówczas to do diecezji kieleckiej zostało przyłączonych kilka parafii z diecezji sandomierskiej. Dzisiaj sąsiadują one z diecezją radomską.
Po swej nominacji 27 marca 1981 r. na biskupstwo sandomierskie bp. Edward Materski zamieszkał w Radomiu. Na jego prośbę Jan Paweł II zmienił nazwę diecezji z sandomierskiej na sandomiersko-radomską, a kościół pw. Opieki NMP w Radomiu uczynił konkatedrą. Ogłoszenie papieskiej decyzji nastąpiło już 3 października 1981 r. W ten sposób Radom stał się drugą stolicą diecezji. W kolejnych latach różne urzędy diecezjalne przenoszone były do Radomia. Dość wspomnieć, że w tym największym mieście dawnej diecezji sandomierskiej rozpoczęto w 1988 r. budowę gmachu Wyższego Seminarium Duchownego. Biskup sandomiersko-radomski w niektóre dni rezydował w Sandomierzu, a w inne w Radomiu.
Najważniejszym wydarzeniem w dziejach Radomia i dzisiejszej diecezji była wizyta w mieście Jana Pawła 4 czerwca 1991 r., na niespełna rok przed powstaniem diecezji radomskiej. Papież celebrował wówczas Mszę świętą na radomskim lotnisku w Sadkowie, później poświęcił budynek Wyższego Seminarium Duchownego. Kolejnym punktem jego wizyty było nawiedzenie ówczesnej konkatedry i pobłogosławienie epitafium Sługi Bożego bp. Piotra Gołębiowskiego. Następnie Jan Paweł II udał się pod Pomnik Radomskiego Protestu z Czerwca 1976 r., gdzie modlił się w intencji Ojczyzny. Stamtąd udał się ponownie na lotnisko. Bp Edward Materski wiele razy rozmawiał z Janem Pawłem II na temat Radomia, papież wówczas „zdecydowanie stwierdzał: «Radom jest konieczny!»”. Temu przekonaniu Jan Paweł II dał wyraz w decyzjach zawartych w marcowej bulli z 1992 r.
Rozstrzygnięcia papieskiej bulli z 1992 r.
Diecezja radomska została wydzielona z terenów dotychczasowej diecezji sandomiersko- -radomskiej. Obejmuje ona obszar ok. 8000 km2. Jej pierwszym biskupem został mianowany dotychczasowy biskup sandomiersko-radomski bp Edward Materski, a jego biskupami pomocniczymi: bp Adam Odzimek i bp Stefan Siczek. Diecezja została włączona do nowo powstałej metropolii częstochowskiej. Patronem diecezji został św. Kazimierz Królewicz, a kościół konkatedralny pw. Opieki Najświętszej Maryi Panny w Radomiu stał się katedrą.
Bardzo trafnie przedstawiał sytuację nowej diecezji ks. Zbigniew Niemirski, pisząc z okazji jej 15-lecia: „Papieska bulla […] sprawiła, że na obszarze między Pilicą za zachodzie i północy, Wisłą na wschodzie i obrzeżem Gór Świętokrzyskich i rzeką Kamienną staliśmy się nową, ale też i jakoś starą diecezją. Diecezja Radomska powstała z części byłej Diecezji Sandomiersko-Radomskiej. Liczy około miliona mieszkańców, obejmuje 299 parafii zorganizowanych w niemal trzydzieści dekanatów. Jest w miarę jednolita, bo terytorialnie składająca się tylko z części byłej diecezji. W dniu powstania, 25 marca 1992 r., posiadała już podwaliny i struktury, których mogły pozazdrościć inne nowe diecezje. Był to efekt zapobiegliwości bp. Edwarda Materskiego”.
